De term lateraal denken werd in de jaren ’60 geïntroduceerd door psycholoog en creativiteitsdenker Edward de Bono. Waar logisch denken (ook wel verticaal denken genoemd) stap voor stap naar de ‘juiste’ oplossing leidt, zoekt lateraal denken naar onverwachte routes. Het draait om het vinden van creatieve omwegen in plaats van het volgen van gebaande paden. Het doel: niet de beste oplossing vinden, maar de meest originele – die je later misschien tot de beste kunt ontwikkelen.

Wat gebeurt er in je brein bij lateraal denken?

Lateraal denken vraagt iets anders van je brein dan logisch redeneren. Het stimuleert delen van het default mode network – het netwerk dat actief is tijdens dagdromen en associatief denken. Daarnaast wordt je prefrontale cortex geactiveerd, die betrokken is bij probleemoplossing en het onderdrukken van automatische reacties. Hierdoor kun je uit je gebruikelijke denkpatronen stappen en ruimte maken voor frisse inzichten.

Voorbeelden van lateraal denken

Een paar bekende voorbeelden laten goed zien hoe krachtig het is:

• De stoel met drie poten
  Vraag: hoe maak je een stabiele stoel met minder materiaal? Logische denkers blijven bij vier poten, maar een laterale denker vraagt: “Wat als we er maar drie gebruiken, maar op een slimme manier positioneren?”
  

• De taxi zonder auto
  Uber bedacht geen betere taxi. Ze dachten: “Wat als we mensen zonder auto laten rijden voor anderen?” Geen verbetering van het bestaande systeem – maar een complete herschikking ervan.

• De ‘onmogelijke’ vraag
  Tijdens de oliecrisis in de jaren ’70 stelde een manager: “Hoe kunnen we ons product maken zonder olie?” Iedereen lachte hem uit – totdat die vraag leidde tot de ontwikkeling van een duurzamer proces.

Hoe pas je lateraal denken toe in teams en organisaties?

Hier zijn vijf praktische manieren om lateraal denken te stimuleren:

1. Stel andere vragen
De kwaliteit van je ideeën hangt af van de kwaliteit van je vragen. De techniek “omgekeerd denken” daagt teams uit om eerst het tegenovergestelde van de gewenste oplossing te bedenken – en daar vervolgens van te leren.

Vervang: “Hoe lossen we dit probleem op?”

Door: “Wat maakt dit probleem eigenlijk mogelijk?” of “Hoe zouden we dit erger kunnen maken?”

Wist je dat… bedrijven als IDEO vaak beginnen met ‘foute oplossingen’ om het creatieve denkproces los te trekken?

2. Verander de context

Plaats het probleem in een compleet andere setting.

Vraag: “Hoe zou een kind dit aanpakken?” Of: “Wat zou een chef-kok doen in deze situatie?” Deze benadering dwingt je om je logische kaders los te laten – en brengt vaak verrassend bruikbare inzichten.

Wist je dat… Lego haar innovatie-aanpak deels baseerde op inzichten van kinderen over spel en frustratie.

3. Werk met beperkingen

Beperkingen maken creatief. Door kaders op te leggen, dwing je jezelf om anders te denken.

Probeer: “Hoe lossen we dit op zonder budget, personeel of tijd?”

Wist je dat… de opvouwbare fiets is ontstaan uit de vraag: “Hoe ontwerp je een fiets die in een lift past?”

4. Speel met willekeur

Kies een willekeurig woord of object en probeer het te koppelen aan je uitdaging.

Bijvoorbeeld: je moet een nieuwe klantenservice bedenken en je trekt het woord “paraplu”. Wat hebben paraplu’s gemeen met klantenservice? Bescherming, openklappen, beschikbaar bij nood… ineens ontstaan er onverwachte associaties.

Wist je dat… Pixar-schrijvers vaak willekeurige woorden trekken om vastgelopen verhaallijnen los te krijgen?

5. Stimuleer een foutvriendelijke cultuur

Mensen durven pas écht lateraal te denken als ze niet bang zijn om ‘rare’ ideeën te delen. Maak ruimte voor experiment en imperfectie. Vier ideeën die anders zijn – ook als ze niet direct werken.

Wist je dat… de luchtverfrisser Febreze per ongeluk is uitgevonden tijdens een mislukte poging om geurloos schoonmaakspray te maken?

Lateraal denken in de praktijk: wanneer gebruik je het?

Lateraal denken is vooral waardevol als:

• je vastloopt in bekende oplossingen;
• je met complexe of vage problemen te maken hebt;
• je innovatie wilt stimuleren, maar steeds bij hetzelfde eindigt;
• je de creativiteit in je team wilt activeren.

Voor leiders: zo stimuleer je lateraal denken in je team

Als leidinggevende kun je een grote rol spelen in het activeren van lateraal denken. Dat begint met voorbeeldgedrag: stel open vragen, durf zelf te denken buiten bestaande kaders en laat zien dat je nieuwsgierig bent naar ongewone invalshoeken. Geef daarnaast expliciet ruimte voor verkenning en ‘vrij denken’ in vergaderingen en projecten – zonder dat alles direct richting resultaat hoeft. Moedig je team aan om af en toe een dwaalspoor te volgen, want juist daar ontstaan vaak de meest waardevolle ideeën. En misschien wel het belangrijkste: waardeer niet alleen de oplossingen, maar ook het proces dat ertoe leidt.

Conclusie: denk anders, krijg antwoorden die nog niet bestonden

In een tijd van digitalisering, AI en razendsnelle veranderingen is logisch denken belangrijk – maar niet genoeg. Juist de menselijke kracht om anders te denken, om patronen te doorbreken, maakt het verschil. Lateraal denken helpt je om net even naast het gebruikelijke pad te kijken – en daar de echte innovaties te vinden.